FAZLA ÇALIŞMANIN İSPATI VE MAAŞ BORDROLARI

Türk iş hukukunda fazla çalışma, işçinin normal çalışma süresini aşan ve belirli koşullar altında yapılması gereken çalışmalardır. Fazla çalışmanın tespiti, işçinin haklarını elde edebilmesi ve işverenin yükümlülüklerini yerine getirmesi açısından önemlidir. Bu yazıda, fazla çalışmanın ispatı ve bordroların hukuki rolü üzerine genel bir inceleme yapılacaktır.

1. Fazla Çalışma Nedir?

Türk İş Kanunu'na göre fazla çalışma, bir işçinin haftalık normal çalışma süresi olan 45 saatin aşılması durumudur. Bu durumda işçi, kanunda belirtilen fazla mesai ücretini alır. İş Kanunu'nun 63. maddesine göre, fazla çalışmanın süreleri belirli kurallara tabidir ve işçi bu çalışmaları gönüllü olarak kabul etmelidir.

Fazla çalışma ücretinin belirlenmesinde, işçinin normal ücretine ek olarak, işverenin fazla çalışma süresi kadar işçiye %50 oranında bir fazla ödeme yapması gerekmektedir. Bu ödeme, ücretli tatil, yıllık izin gibi haklardan ayrı olarak yapılır.

2. Fazla Çalışmanın İspat Yükümlülüğü

Fazla çalışmanın ispatı, genellikle işçi açısından önemli bir hukuki sorun oluşturur. Çünkü fazla çalışmanın kanıtlanması, işçinin haklarını alabilmesi için gereklidir. Türk hukukunda, işçi ile işveren arasındaki ilişkiyi denetleyen ve yönlendiren esas kurallar, iş sözleşmesi ve yürürlükteki mevzuat ile belirlenmiştir. Ancak işçi, fazla mesai yaptığını kanıtlamakta zorluk yaşayabilir, zira bu tür çalışmaların çoğu zaman belgelenmesi güçtür.

Fazla çalışmanın ispatı için aşağıdaki yöntemler öne çıkmaktadır:

• Bordrolar ve Çalışma Kayıtları: İşverenin hazırladığı bordrolar, fazla çalışma iddialarının ispatlanmasında önemli bir araçtır. Bordro, işçinin çalışma saatlerini ve aldığı ücreti gösteren resmi bir belgedir. İşçi, fazla çalışma yaptığına dair bir talepte bulunduğunda, işverenin bordroda gösterdiği çalışma saatlerini inceleyerek, bu çalışmanın normal çalışma süresini aşıp aşmadığını denetlemek gerekir.
• İşyerindeki Çalışma Takip Sistemleri: Çalışma saatlerinin dijital ortamda kaydedilmesi yaygın bir uygulamadır. Çalışanların giriş-çıkış saatlerinin elektronik ortamda kaydedilmesi, fazla çalışmanın tespiti açısından büyük kolaylık sağlar. Bu veriler, işçi tarafından istenildiğinde talep edilebilir.
• Tanık Beyanları: İmzasız bordroların aksi tanık beyanları ile ispatlanabilir olsa da, imzalı bordrolara karşı işçinin fazla çalışmalarını ispatlamasının tek çaresi Yargıtay içtihatlarınca yazılı delillerdir.
• İşyerinde Yapılan Faaliyetlerin Kaydı: Çalışanlar, fazla mesai yaptıkları saatlerde belirli bir proje üzerinde çalışıyorlarsa, proje raporları veya yapılan işin kaydı da fazla çalışma süresinin ispatı açısından önemli bir belge olabilir.

3. Bordroların Hukuki Durumu ve Rolü

Bordrolar, işçi ve işveren arasındaki iş ilişkisini düzenleyen, çalışanların kazançları ve çalışma süreleri hakkında bilgi sağlayan belgelerdir. Bordroda yer alan bilgiler, işçi ve işveren arasındaki olası anlaşmazlıklarda hukuki delil olarak kullanılabilir.

Türk hukukunda bordro, işverenin işçiye ödeme yaptığına dair resmi bir belgedir. İşveren, her ödeme döneminde bordro hazırlamakla, ve hazırladığı bordroları işçiye teslim etmekle yükümlüdür. Bordroda işçinin çalıştığı gün sayısı, normal çalışma süresi, fazla mesai ödemesi, sosyal güvenlik primi ve vergi kesintileri gibi tüm detaylar yer alır. Bordroda fazla çalışma süresi ve ödemeleri açıkça belirtilmelidir.

İşverenin bordroda yer alan bilgileri doğru ve eksiksiz olarak düzenleme yükümlülüğü vardır. Bordrolarda eksik veya yanlış bilgi verilmesi halinde işçilerin söz konusu bordroyu imzalamaması gerekmektedir. İşçi fazla mesai yapıp karşılığını almışsa, bu çalışmaların bordroya yansıması ve ayrıca işçinin imzası ile ücretlerinin eksiksiz ödendiğini kabul etmesi gerekir.

Bordrolar, yalnızca işçi tarafından değil, aynı zamanda işverene karşı açılacak davalarda da kanıt olarak kullanılabilir. İşçi fazla mesai yaptığına dair bir iddiada bulunursa, işverenin bordro kayıtları ve diğer belgeler, bu iddiaları çürütme veya doğrulama açısından önemli bir rol oynar.

4. Fazla Çalışmanın İspatına Yönelik Hukuki Düzenlemeler

Türk iş hukukunda, fazla çalışmanın ispatı konusunda işçinin lehine olan bazı düzenlemeler bulunmaktadır:

• İspat Yükü: Türk Medeni Kanunu'nun 6. maddesi gereği, bir iddia ortaya atıldığında, iddiayı ortaya koyan kişinin ispat yükü vardır. Bu durumda, fazla çalışma iddiası ortaya koyan işçinin, fazla mesai yaptığına dair somut deliller sunması gerekmektedir. Ancak, işçi bu delilleri sunamadığında, işverenin işyerinde fazla mesai yapılmadığını kanıtlaması gerekir.
• Bordroların Hukuki Niteliği: İş Kanunu’na göre, işverenin hazırladığı ve işçinin imzaladığı bordrolar, işçinin çalışma süresi ve ücretiyle ilgili geçerli belgeler olarak kabul edilir. İşçi, imzaladığı bordroların aksini ancak yazılı delil ile ispatlayabilir.

5. Sonuç ve Değerlendirme

Fazla çalışma ücretlerinin ödenmemesi bir haklı fesih sebebi olup, ödendiğinin yahut ödenmediğinin doğru şekilde ispatlanması taraflar adına kritik önem taşımaktadır. Bordrolar, işçinin fazla mesai yapıp yapmadığını ispatlamada kilit rol oynamaktadır. Bordroların eksik ya da yanlış düzenlenmesi, taraflar adına büyük hak kayıplarına yol açabilir. Bu nedenle, hem işçilerin hem de işverenlerin alanında uzman bir iş hukuku avukatı yardımından faydalanması her iki taraf için de oldukça önemlidir.

Fazla çalışmanın ispatı, yine her iki tarafın da sorumluluk taşıdığı bir konu olup, her iki tarafın da hukuki haklarını koruyabilmesi için doğru ve eksiksiz bir şekilde hareket etmesi gerekmektedir.