HÜKMÜN AÇIKLANMASININ GERİ BIRAKILMASI

HÜKMÜN AÇIKLANMASININ GERİ BIRAKILMASI

1-HÜKMÜN AÇIKLANMASININ GERİ BIRAKILMASI NEDİR ?

Hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB), Türkiye'deki ceza hukuku sisteminde yer alan ve özellikle ilk kez suç işleyen sanıklar için öngörülen bir uygulamadır. Bu uygulama, sanığın ceza almasına rağmen bu cezanın belirli şartlar altında açıklanmasının ertelenmesi anlamına gelir. Kısaca HAGB, sanığın mahkûmiyeti kesinleşmiş olsa bile cezanın infaz edilmemesi ve bir denetim süresine tabi tutulmasıdır.

HAGB'nin temel şartları:

1. Sanığın sabıkasız olması: Sanığın daha önce kasıtlı bir suçtan mahkûm olmamış olması gerekir.
2. Mahkûmiyet kararı: Mahkeme, suçun işlendiğine kanaat getirir ve sanık hakkında bir mahkûmiyet kararı verir. Ancak bu hükmü açıklamayı geri bırakır.
3. Ceza sınırı: Sanığa verilen hapis cezasının 2 yıl veya daha az süreli olması gerekir. (Adli para cezası da HAGB kapsamına alınabilir.)
4. Sanığın rızası: HAGB uygulanabilmesi için sanığın bu duruma itiraz etmemesi, yani rıza göstermesi gerekir.
5. Denetim süresi: Mahkeme, 5 yıllık bir denetim süresi belirler. Bu süre içinde sanığın kasten yeni bir suç işlememesi ve mahkemenin belirlediği yükümlülüklere (varsa) uyması gerekmektedir.

Denetim süresi sonunda:

• Eğer sanık denetim süresi boyunca yeni bir suç işlemez ve yükümlülüklerini yerine getirirse, hüküm tamamen ortadan kaldırılır ve ceza uygulanmaz. Böylece sanığın sabıka kaydına da işlenmez.
• Eğer sanık denetim süresi içinde yeni bir suç işlerse veya yükümlülüklere aykırı davranırsa, mahkeme hükmü açıklar ve ceza infaz edilir.

Bu uygulama, suç işleyen kişilere ikinci bir şans tanımayı ve onları toplumdan dışlamadan yeniden topluma kazandırmayı amaçlayan bir mekanizmadır.

 

2- HAGB VERİLMEYECEK SUÇLAR

Hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB), her suç için uygulanamaz. Türk Ceza Kanunu ve ilgili mevzuat çerçevesinde bazı suçlar HAGB kapsamı dışında tutulmuştur. HAGB verilemeyecek suçlar ve durumlar şu şekilde özetlenebilir:

Bazı suçlar açısından hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilemeyeceğine dair özel kanunlarda düzenlemeler vardır. Aşağıdaki hallerde sanık hakkında HAGB kararı verilemez:

• 477 sayılı Disiplin Mahkemeleri Kanunu md. 63/2 gereği, bu kanun kapsamındaki disiplin suçlarının ceza miktarı ne olursa olsun hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilemez. Ancak, disiplin suçu 26.02.2008 tarihinden önce işlenmişse hükmün açıklanmasının geri bırakılması hükümleri uygulanabilir.
• Karşılıksız çek keşide etme suçu
• İmar kirliliğine neden olma suçu
• Disiplin veya tazyik hapsi gerektiren fiiller (Örneğin, taahhüdü ihlal veya nafaka borcunun ödenmemesi suçu nedeniyle hükmedilen tazyik hapsi; duruşma disiplinine aykırılık nedeniyle hakim tarafından hükmedilen disiplin hapsi).
• Anayasanın 174 üncü maddesinde koruma altına alınan inkılâp kanunlarında yer alan suçlar (CMK md.231/14).

3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu kapsamına giren suçlar bakımından 6352 sayılı Kanun m.105/2-b maddesi ile yapılan değişiklikle birlikte HAGB hükümleri uygulanabilmektedir. Örneğin, propaganda, örgüt üyeliği, örgüte yardım etme suçu vs. gibi suçları işleyenler diğer şartlar varsa hükmün açıklanmasının geri bırakılması kurumundan faydalanabilirler.

3- HAGB’NİN SONUÇLARI NELERDİR ?

Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı, sanığın mahkûmiyetine karar verilmesine rağmen, cezanın belirli bir süre için açıklanmaması ve sanığın denetim süresi boyunca belli koşullara uyması durumunda cezanın tamamen ortadan kaldırılmasını sağlayan bir hukuki mekanizmadır. HAGB kararının sonuçları, sanığın gelecekteki hukuki durumunu ve toplum içindeki statüsünü önemli ölçüde etkiler. İşte HAGB kararının sonuçları:

1. Hükmün Açıklanmaması:

• Mahkeme, sanığın suçlu olduğuna karar verir ve sanık hakkında bir mahkûmiyet hükmü tesis eder. Ancak HAGB kararıyla bu hükmün açıklanmasını geri bırakır. Yani, karar hukuken kesinleşmiş gibi görünse de hüküm açıklanmaz ve infaz edilmez.
• Hüküm açıklanmadığı için sanığın sabıka kaydına işlenen bir mahkûmiyet kaydı olmaz.

2. Denetim Süresi:

• Mahkeme, HAGB kararı ile birlikte sanığa 5 yıl süreyle bir denetim süresi verir. Bu süre boyunca sanığın kasten yeni bir suç işlememesi gerekir.
• Denetim süresi içinde ayrıca mahkeme, sanığa çeşitli yükümlülükler getirebilir (örneğin, belli bir süreyle kamu yararına çalışmak, eğitim programlarına katılmak, mağdura karşı belirli yükümlülükleri yerine getirmek vb.).

3. Sabıka Kaydı Oluşmaması:

• HAGB kararı, denetim süresi boyunca sabıka kaydında yer almaz. Sanık, denetim süresi başarıyla tamamlandığında mahkûmiyet tamamen ortadan kalktığı için sabıka kaydına ceza işlenmez. Dolayısıyla sanık, sabıka kaydı açısından temiz kalır.
• Ancak, HAGB kararı verilmiş olması, kolluk birimlerinde özel bir kayıt altında tutulabilir. Bu kayıt, sabıka kaydına geçmez ancak gerektiğinde yalnızca adli makamlarca görülebilir.

4. Denetim Süresinin Başarıyla Tamamlanması Durumu:

• Eğer sanık, mahkemece belirlenen 5 yıllık denetim süresi boyunca yeni bir kasıtlı suç işlemez ve yükümlülüklerini yerine getirirse, mahkemece verilen hüküm tamamen ortadan kalkar. Bu durumda:
  • Mahkûmiyet kararı geçersiz hale gelir.
  • Sanık, hukuken hiç suç işlememiş gibi kabul edilir ve tüm haklarını geri kazanır.
  • HAGB kararı sanığın sicilinde yer almaz ve ileriye dönük olarak suçlu statüsü ortadan kalkar.

5. Denetim Süresi İçinde Suç İşlenmesi veya Yükümlülüklere Aykırılık Durumu:

• Sanık, denetim süresi içinde kasıtlı bir suç işlerse veya mahkemenin belirlediği yükümlülüklere aykırı davranırsa, HAGB kararı kaldırılır ve daha önce açıklanmayan hüküm açıklanır. Bu durumda:
  • Mahkûmiyet kararı kesinleşir ve sanığa verilen ceza infaz edilir (örneğin, hapis cezası varsa cezaevine gönderilir).
  • Sanığın sabıka kaydına bu mahkûmiyet işlenir.
  • Ayrıca, sanığın yeniden HAGB kararı alma hakkı ortadan kalkar.

6. Adli Para Cezası:

• Eğer mahkemece verilen ceza adli para cezası ise, sanık denetim süresi içinde yeniden suç işlemediği takdirde, adli para cezası da infaz edilmez. Denetim süresi sonunda bu karar da geçersiz hale gelir.

7. Kamu Görevine Girme ve Diğer Hukuki Haklar:

• HAGB kararı sonucunda sabıka kaydında herhangi bir mahkûmiyet bulunmadığı için, denetim süresi başarıyla tamamlandığında kişi kamu görevlerine başvurabilir, oy kullanabilir ve toplumdaki diğer medeni haklarını kullanmaya devam edebilir.

8. Hakların Geri Kazanılması:

• Sanık, denetim süresini sorunsuz geçirdiğinde, ceza hukuku açısından tekrar "temiz" sayılır. Yani HAGB kararı, kişiye suç işledikten sonra "ikinci bir şans" tanır ve topluma kazandırılması hedeflenir.

9. Suçun Yeniden İşlenmesi Durumunda Sonuçlar:

• HAGB kararıyla hükmün geri bırakıldığı bir suçtan sonra, sanık denetim süresi içinde tekrar suç işlerse, önceki suçun cezası açıklanıp infaz edilir. Bu da kişinin sabıka kaydına işlenir ve hukuki sonuçları doğar.

Hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB), sanığa ikinci bir şans tanıyan, sabıka kaydına işlenmeden cezanın infazını erteleyen bir uygulamadır. Bu nedenle, hem sanık hem de toplum açısından çeşitli avantajlar sağlar. İşte HAGB'nin başlıca avantajları:

1. Sabıka Kaydının Oluşmaması:

• Sabıka kaydı temiz kalır: HAGB kararı verilen sanığın hükmü sabıka kaydına işlenmez. Sanık, sabıka kaydının temiz olmasıyla ileride iş ve sosyal hayatında karşılaşabileceği olumsuzluklardan korunur.
• Kamu görevine başvurma hakkı korunur: HAGB ile sabıka kaydı oluşmadığından, sanık denetim süresi sonunda devlet memurluğu veya diğer kamu görevlerine başvurabilir, askerlik yapabilir, seçimlerde aday olabilir.

2. Cezanın Ertelenmesi ve İnfaz Edilmemesi:

• Hapis cezası veya adli para cezası uygulanmaz: HAGB kararı ile verilen hapis veya para cezası infaz edilmez. Denetim süresi başarıyla tamamlandığında, bu cezalar tamamen ortadan kalkar ve sanık ceza almamış gibi kabul edilir.
• Cezaevi riskinden korunma: Hapis cezası hükmedilse bile HAGB kararıyla bu cezanın infazı ertelendiğinden sanık cezaevine girmez. Özellikle kısa süreli cezalar için bu büyük bir avantajdır.

3. Toplumsal ve Kişisel İtibarın Korunması:

• İtibar korunur: Sabıka kaydına işlenmediği ve ceza infaz edilmediği için, sanık sosyal hayatta suç işlemiş biri olarak görülmez. Bu durum iş bulma, sosyal çevrede kabul görme gibi konularda olumlu etkiler sağlar.
• Psikolojik rahatlık: Cezanın infaz edilmemesi ve sabıka kaydına işlenmemesi, sanık üzerinde psikolojik baskıyı azaltır ve topluma yeniden kazandırılmasına yardımcı olur.

4. Topluma Yeniden Kazandırılma:

• İkinci bir şans: HAGB kararı, özellikle ilk defa suç işleyen ve suçtan pişmanlık duyan kişiler için yeni bir fırsat sunar. Sanık, denetim süresi boyunca hatasını telafi edebilir ve suça tekrar yönelmeden topluma kazandırılabilir.
• Denetim süresi boyunca rehabilitasyon: Mahkeme, HAGB kararı ile birlikte sanığa çeşitli yükümlülükler ve denetimler verebilir (örneğin, bir rehabilitasyon programına katılmak, kamu yararına çalışma gibi). Bu süreç, sanığın topluma yeniden entegre olmasını sağlayabilir.

5. Denetim Süresi Başarıyla Tamamlanırsa Cezanın Tamamen Ortadan Kalkması:

• Cezanın silinmesi: Sanık, 5 yıllık denetim süresi boyunca yükümlülüklerini yerine getirir ve yeniden suç işlemezse, mahkemece verilmiş olan hüküm tamamen ortadan kalkar. Yani sanık, hukuken hiç suç işlememiş gibi kabul edilir.
• Suçtan arınma: HAGB kararı, özellikle kasıtlı olmayan veya hafif suç işleyen kişilerin ceza almadan topluma entegre olmasını sağlar.

6. Adli Sürecin Hızlandırılması:

• Yargılama sürecinde kolaylık: HAGB kararı, hem mahkeme sürecini hızlandırır hem de cezanın infazı ve denetim sürecine ilişkin daha hafif bir yük getirir. Böylece adli makamlar da daha ağır suçlarla ilgilenmeye zaman bulabilir.

7. Yeni Suç İşlemeye Teşvik Etmeme:

• Ceza tehdidi: HAGB uygulaması, suç işleyen kişilere cezadan tamamen muafiyet sağlamaz. Denetim süresi içinde sanığın yeniden suç işlemesi durumunda hüküm açıklanır ve ceza infaz edilir. Bu durum, kişiyi denetim süresi boyunca dikkatli olmaya ve bir daha suç işlememeye teşvik eder.

8. Sosyal Hayata Olumsuz Etkilerin Azaltılması:

• Cezaevine girmenin önlenmesi: Özellikle küçük çaplı suçlarda sanığın cezaevine girmesi engellenerek, cezaevinde bulunmanın yol açabileceği olumsuz etkilerden (ailevi sorunlar, iş kaybı, toplumdan dışlanma gibi) korunması sağlanır.
• Ekonomik ve sosyal hayatın devamı: Sanık, denetim süresi boyunca cezaevine girmeden işine devam edebilir ve sosyal yaşamını sürdürebilir.

9. Çocuklar ve Gençler İçin Daha İyi Bir Gelecek:

• Gelecek açısından risklerin azalması: Özellikle gençler ve çocuklar için sabıka kaydının oluşmaması, eğitim ve iş hayatına daha kolay adapte olmalarını sağlar. Bu yaş grubunda işlenen suçlar, gelecekteki kariyer ve yaşam standartlarını ciddi şekilde etkileyebilir. HAGB ile bu olumsuz sonuçlardan korunurlar.

Sonuç olarak, HAGB kararı, suça karışan bireylerin topluma yeniden kazandırılmasına, suç işledikten sonra ikinci bir şans verilmesine ve cezanın infazının ertelenmesine olanak sağlayarak hem bireysel hem de toplumsal açıdan önemli avantajlar sunar.

Stj. Av. Gaye AMİKLİOĞLU & Av. Selçuk ENER